Extras
Register
Log in

De geschiedenis van het Esperanto

Maarten van Gompel

7 mei 2001

Inhoudsopgave


   0.1 Inleiding
1 Een kennismaking met de taal Esperanto
 1.1 De grammatica
 1.2 De Vocabulaire
 1.3 De uitspraak
 1.4 Esperantocursussen op Internet
2 Zamenhof: hij die hoopt
 2.1 De bedenker van het Esperanto
 2.2 De jonge jaren van Zamenhof
 2.3 Het begin van het Esperanto
3 De geschiedis van het Esperanto
 3.1 Plantalen
 3.2 De eerste jaren: de taal groeit
 3.3 De tegenslagen
 3.4 De na-oorlogse jaren
 3.5 De moderne tijd
 3.6 De toekomst

0.1 Inleiding

    Stel je voor, een wereld waarin mensen vanuit verschillende landen met elkaar kunnen praten zonder problemen, in een eenvoudige en neutrale internationale taal. Een taal die niet bij een cultuur, land of religie hoort, maar een taal vaniedereen. Dit was de visie van Ludwig. L. Zamenhof. De bedenker van de kunstmatige taal Esperanto.

    Dit is het onderwerp van dit verslag, we zullen uitleggen wat Esperanto is en wat de geschiedenis hierachter is. "Waarom is het gemaakt?" en "Hoe heeft het zich ontwikkeld in de loop der jaren?". Op zulke kernvragen zullen we een antwoord zoeken. Ook een belangrijk persoon in dit verslag is de oprichter van het Esperanto: Ludwig. L. Zamenhof.


Hoofdstuk 1

Een kennismaking met de taal Esperanto

    Voordat we werkelijk beginnen met de geschiedenis van deze taal, zullen we in dit eerste hoofdstuk kort beschrijven wat deze taal nu precies inhoud. Het Esperanto is werkelijk een zeer eenvoudige taal, te leren binnen een korte tijd en met zo weinig mogelijk moeite. De grammatica is zeer eenvoudig en de grammatica bestaat uit simpele en ondubbelzinnige regels zonder uitzonderingen.

1.1 De grammatica


Figure 1.1: Een Esperantoles

    Laten we eens wat dieper op deze grammatica ingaan. In het Esperanto eindigen alle zelfstandige naamwoorden op een -O, alle bijvoeglijke naamwoorden op een -A en alle bijwoorden op een -E. Verder kent het Esperanto een geslachten en slechts twee naamvallen, de Nominatief en het Accusatief, die op zeer eenvoudige wijze tot stand komt. Het Accusatief wordt namelijk gevormd door simpelweg een -N achter de nominatieve vorm gezet.

    Je krijgt nu waarschijnlijk al een klein beeld van de eenvoud van de taal, we hebben zonet in één enkele alinea beschreven wat in andere talen (denk bijvoorbeeld aan het Frans of Duits) al een aantal bladzijden zou opleveren. Deze eenvoud verklaar natuurlijk al veel over het succes van deze taal. Maar daarover later meer.

1.2 De Vocabulaire

    Niet alleen de grammatica van het Esperanto blinkt uit in eenvoud, maar ook de vocabulaire van deze taal is uitermate eenvoudig. Dit komt namelijk omdat de woordenschat van het Esperanto afstamt van zo internationaal mogelijke woorden, de woorden komen dus uit allerlei talen maar voornamelijk uit romaanse talen. Maar liefst 60% van de vocabulaire heeft een romaanse oorsprong, denk hierbij dus aan het Frans, Italiaans, Spaans, Portugees en het Latijn, Het overige gedeelte is als volgt verdeeld; 30% komt uit germaanse talen zoals het Duits, Nederlands, Noors, Deens en Zweeds en de laatste 10% van de woordenschat heeft een slavische oorsprong, het Esperanto is dus ook duidelijk beïnvloed door het Russisch, Pools, Tjechisch enz... De maker van deze taal, Ludwig L. Zamenhof, kwam zelf ook uit een slavisch land, namelijk Polen, wat toendertijd officieel niet eens bestond. Er zit nog een heel duidelijk voordeel in de woordenschat van het Esperanto, maar voor dat we daarmee verder gaan zal ik eerst eens een tekst in het Esperanto tonen om te laten zien hoe eenvoudig het te lezen is, zelfs voor iemand die nog nooit van de taal gehoord heeft.

"Nun mi skribas en la lingvo internacia, lingvo tre facila."

"Nu schrijf ik in de internationale taal, een zeer gemakkelijke taal"

    Esperantowoorden zijn zo internationaal mogelijk, dat is gemakkelijk te zien als je kijkt naar onderstaande woorden, waarvan de betekenis je gelijk duidelijk is:

 Radio
 Telefono
 Aŭto
 Kompaktdisko 
 Buso
 Doktoro

    De volgende worden hebben duidelijk een romaanse oorsprong, en met enige achtergrondkennis van het Frans, Spaans, Portugees, Italiaans of Latijn moet de betekenis makkelijk te achterhalen zijn:

 Biciklo
 Ĉevalo 
 Domo
 Luno
 Pordo

    Laten we eens verder gaan kijken naar hoe de uitspraak zit in het Esperanto:

1.3 De uitspraak

    Ook de uitspraak is zeer eenvoudig. Woorden worden namelijk uitgesproken zoals ze geschreven zijn, en elke letter staat voor één klank. En om een niet te beperkt aantal klanken te krijgen heeft het Esperanto zes extra letters, de zogenaamde "dakjesletters": ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, en de zesde extra letter is de ŭ, merk op dat deze echter geen dakje (circumflex) heeft maar een boogje. In tegenstelling tot deze extra letters zijn er ook drie letters die in het Esperanto niet voorkomen, dit zijn de Q, de X en de W.

    De klemtoon ligt in het Esperanto altijd op de voorlaatste lettergreep. En zoals bij alle regels zijn hierop geen uitzonderingen.

1.4 Esperantocursussen op Internet

    Natuurlijk heb je slecht een klein beetje opgevangen van hoe deze kunstmatig gemaakte taal in elkaar zit. Het is ook niet de bedoeling op hier een volledige Esperantocursus te geven. Mocht je verdere interesse hebben in het onderwerp dan geef ik graag de volgende Internet Adressen waar Esperantocursussen te vinden zijn:

 http://www.xs4all.nl/ wvganswk - Nederlandstalige cursus (21 lessen) 
 http://esperantocourse.cjb.net - Engelstalige cursus (21 lessen)

Hoofdstuk 2

Zamenhof: hij die hoopt

2.1 De bedenker van het Esperanto

    Zoals je al vernomen hebt is Esperanto een taal die kunstmatig gemaakt door Ludwig L. Zamenhof. Zamenhof is dus ongetwijfeld de belangrijkste persoon binnen de Esperantogeschieden en daarom zal ik ook het een en het ander over hem vertellen.

2.2 De jonge jaren van Zamenhof

    Zamenhof werd geboren in het plaatsje Bialystok op 15 December 1859.Bialystok is een dorpje dat tegenwoordig in Polen ligt. Maar toendertijd was Polen niet op de kaart terug te vinden en behoorde Zamenhof's geboorteplaats bij het Russische Tsarenrijk.

    Bialystok was een conflictendorpje omdat er veel etnische diversiteit heerste. Er woonden allerlei mensen van verschillende oorsprong. Er woonden toendertijd ongeveer dertigduizend inwoners, Drieduizend daarvan waren van Poolse afkomst en spraken dus de Poolse taal. Vijfduizend mensen hadden een Duitse oorsprong en spraken Duits, vierduizend waren van Russische afkomst en de overige achttienduizend waren Joden die Hebreeuws spraken. De geboorteplaats van Zamenhof was dus een mengelmoes van allerlei culturen en talen.

    Het Pools werd vooral gebruikt in intellectuele kringen terwijl het Duits domineerde in de open wijken. Het hebreeuws was de taal van de handel en commercie. De boeren spraken vaak witrussisch maar de officiele taal van het geheel was echter Russisch omdat Bialystok ingelijfd was bij het Russische tsarenrijk.

    Vanzelfsprekend leverde zoveel talen vaak conflicten op, mensen konden elkaar moeilijk begrijpen en ruzies onstonden, vaak met geweldadige afloop. Communicatie tussen de verschillende etnische groepen verliep zeer moeizaam, dit verslechterd ook de relatie tussen de groepen. Taal is immers het belangrijkste instrument om relaties te onderhouden.


Figure 2.1: De jonge Zamenhof (bovenaan, derde van links)

    In deze algehele chaos van talen was er een iemand die op zeer jonge leeftijd al zag dat het zo niet ging, dat was Zamenhof, die toendertijd rond de dertien jaar geweest moet zijn. Hij had door dat miscommunicatie de oorzaak van alle ellende in zijn dorp was en daar moest iets aan gebeuren, de mensen moesten elkaar verstaan, er moest een neutrale taal zijn die ze allemaal konden spreken.

    Al op jonge leeftijd begon hij zich in meerdere talen te verdiepen, in de loop van zijn leven heeft Zamenhof op zijn minst twaalf talen geleerd: Russisch (zijn moedertaal), Pools, Hebreeuws, Duits, Jiddisch, Engels, Frans, Italiaans, Volapük (ook een kunstmatige taal), Latijn, Grieks en zelfs Armeens. Zelf was Zamenhof van Joodse afkomst. Op vijftienjarige leeftijd (in het jaar 1874) begon hij een project waarin hij zijn eigen taal ontwierp. Vier jaar later presenteerde hij dit project aan een aantal medestudenten die het niet geheel zagen zitten. Zamenhof lanceerde een tweede project maar ook dat was niet geheel geslaagd.

2.3 Het begin van het Esperanto


Figure 2.2: Dr.Esperanto op wat oudere leeftijd

    Dertien jaar lang werkte Zamenhof constant aan zijn droomtaal. En op 28 jarige leeftijd publiceerde hij op 26 Juli 1887 het eerste handboek van zijn taal, dit verscheen onder de titel: "Lingvo Internacia de Doktoro Esperanto" (vertaling: "De Internationale Taal van Dr. Esperanto").

    Dr. Esperanto was een pseudoniem van Zamenhof die hij gebruikte, later werd dit pseudoniem de naam van de taal zelf. Het woord Esperanto betekend "Hij die hoopt", een toepasselijke naam.

    Deze eerste grote publicatie is de grondlegging voor het Esperanto. De basis was gelegd voor de taal die zich zou verspreiden over meer dan honderd landen! De taal Esperanto is dus in de eerste plaats niet op linguistieke redenen geschapen maar op humanitaire redenen, er was teveel conflict veroorzaakt door foute communicatie.


Figure 2.3: Zamenhof zoals bekend bij de Esperantisten

    De eerste verschijning van "Lingvo Internacia de Doktoro Esperanto" was in het Russisch, kort daarna vertaalde Zamenhof dit ook naar het Pools, Duits en Frans. Hierna hield hij zich bezig met het verbeteren van de taal en het vergroten van de vocabulaire, ook vertaalde hij literatuur naar het Esperanto. Tot de door Zamenhof vertaalde werken behoren onder andere de Bijbel en Shakespeare's Hamlet.

    Van 5 tot 13 Augustus 1905 presenteerde hij het eerste Esperantocongres in Boulogne-Sur-Mer (Frankrijk). Hier kwamen 688 bezoekers uit 20 verschillende landen op af! Zijn hele verder leven hield Zamenhof zich actief bezig met het Esperanto. Totdat hij op 14 April 1917 stierf op 58 jarige leeftijd. Hij had zijn droom echter in vervulling zien gaan.


Hoofdstuk 3

De geschiedis van het Esperanto

3.1 Plantalen

    Met Plantalen worden talen bedoelt die niet langzaamaan ontstaan zijn over de loop der eeuwen, maar talen die nauwkeurig ontworpen zijn. Esperanto is zo'n plantaal, het is tevens populairste plantaal ter wereld maar in tegenstelling tot wat mensen denken is het niet de enige of de eerste plantaal.

    Wellicht de eerste plantaal is de taal van de anonieme "Carpophorophilus", ontworpen in het jaar 1732. Een bekendere plantaal is Volapük, ontworpen door Johann Martin Schleyer uit het zuiden van Duitsland. De taal heeft echter maar kort geleefd na oprichting in 1880. Er zijn ook pogingen gedaan om het Latijn weer leven in te blazen, maar dan in versimpelde vorm, Guiseppe Peano presenteerde zo'n project in 1903. Ook na de oprichting van Esperanto zijn er mensen geweest die verderbouwde op het Esperanto, zo is de taal Ido onstaan. Maar geen van deze talen heeft ooit de populairiteit kunnen krijgen die Esperanto heeft. De meeste plantalen (op Esperanto na) hebben helemaal geen aanhangers meer , slechts Ido en een kunstmatige taal genaamd Interlingua genieten nog enige aanhangers.

3.2 De eerste jaren: de taal groeit

    Na de eerste publicaties in 1887 groeide het Esperanto zeer snel in populariteit. Er werden landelijke Esperanto-organisaties opgericht, in de volgende tabel is te zien in welk jaar er in welk land een Esperanto-organisatie werd opgericht voor 1914:

JaarLand
1902
1903
1904
1905
1906
1907
1908
1909
1910/1911
Italië, Zwitserland
Mexico
Groot-Brittanië
België, Nederland
Denemarken, Duitsland, Zweden, Japan
Finland, Ierland
Oostenrijk-Hongarijë (duitstalig deel), Verenigde Staten
China
Nieuw-Zeeland, Australië, Hongarijë, Noorwegen

    Sinds 1905 wordt er elk jaar een wereldwijd Esperantocongres gehouden, elke keer op een andere plaats in de wereld, het eerste congres vond plaats in Boulogne-Sur-Mer (Frankrijk), daarna volgde Genève, Cambridge, Dresden, en Barcelona. Vele bezoekers vanuit alle delen van de wereld komen op deze grote congressen af, vanzelfsprekend spreken ze allemaal Esperanto dus desondanks er een grote diversiteit aan culturen en talen te vinden is op zo'n congres kan iedereen toch vlekkeloos met elkaar communiceren!

    Door de zwitser Hector Hodler werd in 1908 in Genève de UEA opgericht, de Universala Esperanto Asocio. Dit was de wereldwijde belangenorganisatie van alle Esperantisten op de hele wereld.

3.3 De tegenslagen

    Net toen het Esperanto zich in een enorme opwaartse spiraal bevond sloeg het noodlot toe: de eerste wereldoorlog brak uit. De UEA probeerde uit alle macht contact per brief met Esperantisten in diverse landen te onderhouden, het ledental daalde echter door de oorlog.

    Na de eerste wereldoorlog werd de Esperantobeweging weer herstelt en het ledental van de UEA en landelijke Esperantoafdelingen groeide weer snel. In 1925 telde de UEA 9.424 actieve geregisteerde leden. Het aantal mensen dat daadwerkelijk Esperanto sprak lag echter vele malen hoger. In 1921 kreeg de UEA er een "concurrent" bij, tijdens het jaarlijke Esperantocongres in Praag werd de SAT opgericht, een politiek linkse Esperanto-organisatie die de neutrale houding van de UEA beu was. Ook in de Sovjetunie onstond een Esperantobeweging (Sovjetrespublikara Esperanto-Unio, SEU) die onafhankelijk van de UEA opereerde. In 1929 sloeg weer een crisis toe, want de economische crisis toendertijd had ook effect op de Esperantobewegingen, reizen (een geliefd hobbie van veel esperantisten) werd financieel onmogelijk.


Figure 3.1: Een Esperantobijeenkomst in nazi-Duitsland, nog voor de vervolgingen

    De grootste tegenslag moest echter nog komen, en die kwam dan ook vanaf 1933 in de vorm van het rechtsextremisme, de neutrale Esperantofilosofie botste met die van de fascisten en nationaal-socialisten. De eersten die het moesten ontgelden waren de linkse Esperantobewegingen, maar later alle Esperantobewegingen. In Portugal, Duitsland en Japan werden de Esperantobewegingen verboden. Uiteindelijk werden Esperantisten ook vervolgd in de Spaanse Burgeroorlog.

    Bij de Nazi's was Esperanto zeker niet geliefd aangezien de taal gemaakt was door een joodse man: Zamenhof. Door dit feit kon je tijdens de nazi-terreur maar beter niet openlijk Esperantist zijn. Veel familieleden van Zamenhof kwamen ook om in het concentratiekamp Treblinka.

    Maar niet alleen de extreemrechts onderdrukte de Esperantobewegingen, ook de Sovjetunie tolereerde geen Esperantobewegingen en het hoofd van de SEU, Esperantoloog E. K. Drezen, werd onder de grote zuiveringen van Stalin geliquideerd. Ook in de Oostbloklanden die onder sovjetleiding stonden werd Esperanto verboden, dit werd pas weer omgekeerd vele jaren na de dood van Stalin.

3.4 De na-oorlogse jaren

    Na de tweede wereldoorlog bouwde de wereld zich weer langzaam op, zo ook de Esperantobewegingen. In 1947 werd de Duitse Esperantobeweging na lange tijd weer actief. Door de hoge kosten in Zwisterland tijdens de oorlog was de UEA gedwongen te verhuizen, de beslissing was genomen om naar Londen te verhuizen.

    Na de tweede wereldoorlog werden de Verenigde Naties opgericht en kort daarna diende de UEA een petitie in over het communicatieprobleem waarvoor Esperanto aanvankelijk door Zamenhof was gemaakt. De Verenigde Naties waren zeer geïnteresseerd en de petitie was de basis van een UNESCO-resolutie die zich in 1954 in Montevideo (Uruguay) voltrok, de UEA onderhoudt sindsdien officiele banden met de Verenigde Naties.

    In de vijftiger en zestiger jaren begonnen er ook vele Esperanto-organisaties te onstaan in derdewereldlanden zoals Vietnam (1956), Madagascar (1959), Tanzania (1963), Libanon (1961) en Zaïre (1963). En ook in de Oostbloklanden onstonden weer Esperanto-organisaties nadat de esperanto-onderdrukking van de sovjets voorbij was. De meeste landelijke Esperanto-organisaties waren aangesloten bij de UEA, zo ook de TEJO (Tutmonda Esperanto Junularo Organizo), een wereldwijde organisatie die Esperantojongeren vertegenwoordigd, deze tak was ook weer onderverdeeld in verschillende landelijke afdelingen waar bijvoorbeeld de NEJ (Nederlandan Esperantan Junularon) er een van is. In 1979 mocht zelfs de "Asocio de Sovetaj Esperantistoj" in de Sovjetunie weer bestaan, al stond het wel onder staatsbestuur.

3.5 De moderne tijd

    Nog steeds werd er elk jaar op een plaats in de wereld het Esperantocongres gehouden (UK, Universala Kongreso). Echter dat is niet het enige Esperantocongres dat jaarlijks plaatsvind, de TEJO houd elk jaar een jongerencongres (IJK, Internacia Junulara Kongreso) en sommige landen houden ook een jaarlijks Esperantocongres.

    In 1987 bestond Esperanto 100-jaar. Het Esperantocongres dat jaar werd dan ook in Warsaw (Polen) gehouden, in het geboorteland van Zamenhof, en het werd extra goed bezocht. Er kwamen wel 5946 vanuit alle uithoeken van de wereld opdagen. Het was het grootste Esperantocongres allertijden.

    Na de val van de Sovjetunie groeide de Esperantobeweging daar weer. Wereldwijd zullen er nu zo'n rond de 3 miljoen mensen zijn die Esperanto kunnen spreken, deze waarde kan echter nooit precies vastgesteld worden omdat lang niet iedereen is aangesloten bij een Esperanto-organisatie en lang niet alle organisaties zijn aangesloten bij de UEA.

    Nog een zegen voor het Esperanto in deze tijd is het internet, het internet biedt ongekende mogelijkheden voor Esperantisten, sommigen noemen het internet zelfs de redding van het Esperanto. Er zijn dan ook vele internetsites over Esperanto, de taal is zelfs geheel te leren op het internet zoals je al kort hebt kunnen zien in het eerste hoofdstuk. Ongetwijfeld is het internet net wat Esperanto nodig heeft omdat het aantal leden bij de UEA toch iets afgenomen is in de laatste jaren.

ESPERANTO OP HET NET
http://www.xs4all.nl/~wvganswk - Nederlandstalige cursus (21 lessen)
http://esperantocourse.cjb.net - Engelstalige cursus (21 lessen)
http://www.esperanto.org - Informatie in meerdere talen
http://www.esperanto.net - Informatie in meerdere talen
http://www.uea.org - Webpagina van de Universala Esperanto Asocio
http://www.tejo.org - Webpagina van de wereldwijde Esperanto-Jongerenorganisatie
http://www.dds.nl/~nej - Homepage van de NEJ (Nederlandse Esperanto Jongeren)
http://www.esperanto.nu - Een informatie pagina in het Esperanto voor Esperantisten

3.6 De toekomst

    Nu we het verleden gehad hebben, wat zal Esperanto in de toekomst doen? Natuurlijk is deze vraag niet te beantwoorden maar in tegenstelling tot wat veel mensen denken is deze taal verre van uitgestorven! Het heeft zich helaas niet kunnen vestigen als echte internationale taal maar toch leeft de taal al een eeuw en heeft het twee wereldoorlogen en een sovjetregime overleeft. Het zal zich ook in de toekomst nog wel stand houden. De filosofie achter de taal houdt stand en het is een volwaardige taal die eenvoudige te leren is. Wie weet waar het nog terecht gaat komen?

    Tegenwoordig is Engels de internationale taal, al zijn er nog velen die het niet spreken, alleen mensen in westerse landen of met een hoge opleiding kunnen Engels spreken. Het is simpelweg niet geschikt als internationale taal omdat het te moeilijk is en omdat het niet neutraal is, Engels hoort bij een land, bij een volk (meerdere zelfs in dit geval), maar Esperanto is neutraal en daardoor juist geschikt als internationale taal.

    Het Esperanto zou echter wel een oplossing zijn voor vele problemen, ook financieel gezien zou het veel geld schelen ivm vertalers, het Europees Parlement heeft zelfs eens serieus overwogen documenten in het Esperanto te vertalen in plaats van in alle talen van alle lidstaten, helaas is het er niet doorgekomen.

    De enige manier om Esperanto meer op de voorgrond te krijgen is door het bekender te laten worden, het is te onbekend, veel mensen weten niet eens wat het is, en als ze het kennen dan vragen ze "oh...bestaat dat nog?". Bekendheid is wat Esperanto nu nodig heeft, meer sprekers, en vooral jeugd, want het is een feit dat de Esperantobeweging te veel aan het vergrijzen is. Esperantobewegingen doen en dan ook vanalles aan om meer jeugd te trekken en meer bekendheid te krijgen. Laten we hopen dat ze daarin slagen...

cron